Қазіргі таңда ақпараттық технологиялар мен цифрлық жүйелердің қарқынды дамуына байланысты интернет кеңістігінде түрлі алаяқтық әрекеттердің саны артып келеді. Бұл – тек Қазақстанға ғана емес, әлем елдеріне ортақ қауіп. Интернет-алаяқтар өздерінің қылмыстық ниеттерін жүзеге асыру үшін заманауи құралдарды, соның ішінде таргеттелген жарнама технологияларын белсенді пайдаланып отыр. Әлеуметтік желілер мен түрлі платформалар арқылы олар азаматтардың сеніміне кіріп, материалдық пайда табуды көздейді.

Алаяқтардың негізгі әдістері қандай?

Интернет-алаяқтар бүгінгі күні түрлі қызметтер мен ұсыныстарды таргеттелген жарнама арқылы ұсына отырып, адамдарды өз торына түсіруде. Бұл жарнамалар көз тартарлық, шындыққа жанасатын, сенім ұялататындай көрінуі мүмкін. Алайда олардың артында алаяқтық ниет тұрғанын көбісі кеш түсінеді. Қазіргі таңда жиі кездесетін интернет-алаяқтық түрлері мыналар:

• Инвестициялық жобаларға ақша салу ұсыныстары. Алаяқтар жоғары пайда, қысқа мерзімде табыс табу мүмкіндігі бар деп сендіріп, азаматтарды жалған инвестициялық платформаларға тіркелуге шақырады. Ақшасын салып қойған соң, пайдаланушы бұл платформаларға қайта кіре алмай қалады, ал байланыс үзілген болады.

• Ұрланған немесе жоғалған ақшаны «қайтару» қызметтері. Кейбір алаяқтар заңгер кейпіне еніп, бұрын алданып қалған адамдарға көмек ұсынатынын айтып, тағы да ақша талап етеді. Бұл – «екінші рет» алдау схемасы, яғни қылмыстық схема құрбандарын екі рет пайдалану тәсілі.

• Жалған банктік қызметтер. Өздерін банк қызметкері ретінде таныстырып, азаматтарға «картаны бұғаттау», «белгісіз транзакцияны растау» секілді сылтаулармен хабарласып, жеке деректерді, банк картасының нөмірін, СМС-кодтарды сұрайды.

• Жалған сауда платформалары. Интернет-дүкендердің атын жамылып, сапасыз немесе мүлде жоқ тауарларды сату арқылы азаматтарды алдап, олардың алдын ала төлеген ақшаларын иемденіп кетеді.

• «Жеңілдіктер», «мемлекеттік жәрдемақы», «субсидия» алуға арналған жалған сілтемелер. Осындай сылтаулармен азаматтарды фишингтік сайттарға кіруге мәжбүрлейді. Бұл сайттар азаматтың жеке деректерін, ЖСН, банк шоттарын, телефон нөмірін және құпия сөздерін заңсыз иемденуге бағытталған.

Назар аударыңыз! Бұл – алаяқтық белгілері болуы мүмкін:

• Сізбен бірінші рет байланысқан адам немесе ұйым сізге көп ақша табудың жеңіл жолын ұсынады.

• Төлем жасауды немесе жеке деректерді бөлісуді талап етеді.

• Өз ұсыныстарын тез қабылдауға шақырады, уақытты шектеу арқылы қысым жасайды.

• Сайт немесе жарнама сенім ұялатарлық көрінгенімен, нақты заңды мекенжайы, байланыс телефоны, лицензиясы көрсетілмеген.

• Қосымша ақпарат сұрағаныңызда, жалтармалы жауап береді немесе агрессия танытады.

Қауіпсіздігіңіз – өз қолыңызда!

Цифрлық қауіпсіздіктің басты қағидасы – сақтық пен тексеру. Интернет алаяқтарынан қорғанудың ең тиімді жолы – тек сенімді дереккөздерге жүгіну және бейтаныс адамдар мен күмәнді ұсыныстардан барынша аулақ болу.

Интернеттегі қауіпсіздікке қатысты қарапайым, бірақ маңызды кеңестер:

• Тек ресми сайттарға сеніңіз. Ақпаратты тек мемлекеттік немесе ресми ұйымдардың сайтынан тексеріңіз.

• Жеке деректеріңізді ешкімге бермеңіз. Банктік картаның нөмірін, CVV-кодты, СМС арқылы келген растау кодтарын бөгде адамға хабарламаңыз.

• Күмәнді жарнамаларға кірмеңіз. Егер жарнамада «тез байып кету», «жеңіл жолмен табыс табу» деген секілді уәделер айтылса – бұл алаяқтық болуы әбден мүмкін.

• Сілтемелерге сақ болыңыз. Белгісіз сайттарға өтетін сілтемелерге баспас бұрын, мекенжайын мұқият тексеріңіз.

• Антивирус пен қауіпсіздік жүйелерін қолданыңыз. Құрылғыңызды үнемі жаңартып отыру – фишинг пен зиянды бағдарламалардан қорғанудың маңызды тәсілі.

• Күдікті жағдайлар туындаса – дереу 102 нөміріне хабарласыңыз немесе полицияның Киберқылмысқа қарсы күрес басқармасына жүгініңіз.

Қоғамдық серіктестік – алаяқтарға тосқауыл

Қоғамда интернет-алаяқтықпен күресу үшін барлық азаматтардың белсенділігі мен ақпараттануы өте маңызды. Жеке қауіпсіздігіңізбен қатар, жақындарыңызды да сақтандыру – ортақ жауапкершілік. Ересектер, әсіресе зейнеткерлер мен балалар, көбінесе осындай қылмыстық әрекеттердің құрбанына айналып жатады. Сондықтан отбасыңызда интернет қауіпсіздігі туралы ашық сөйлесіп, алаяқтықтың жаңа әдістері туралы ескертіп отырыңыз.

Тек тексерілген, сенімді ақпарат көздеріне жүгініңіз. Қызметтерді немесе онлайн сатып алуларды жүзеге асырмас бұрын, компания немесе сатушы туралы пікірлерді оқыңыз, қажет болса – құқық қорғау органдарынан кеңес алыңыз.

Қорытынды:

Интернет-алаяқтық – бүгінгі қоғамның өзекті проблемаларының бірі. Алаяқтар күн сайын өз әдістерін жаңартып, адам психологиясын терең зерттей отырып, азаматтарды түрлі тәсілмен алдауға тырысады. Алайда, сақтық – басты қорған. Ақпаратты тексеріп, өз деректеріңізді қорғап, күмәнді ұсыныстардан алшақ бола отырып, сіз өзіңізді ғана емес, жақындарыңызды да киберқылмыстың құрбаны болудан сақтай аласыз.

Есіңізде болсын: Сіздің қауіпсіздігіңіз – сіздің қолыңызда!
Алаяқтарға қарсы тұру – әрқайсымыздың саналы әрекетімізден басталады.