Цифрлық дәуірде ақпараттық технологиялардың дамуы көптеген салаларда оң өзгерістер әкелгенімен, онымен бірге жаңа қауіп-қатерлер де пайда болды. Соның бірі – интернет-алаяқтық. Қазіргі таңда онлайн кеңістікте жасалатын қылмыстардың саны артып, азаматтардың жеке деректері мен қаржылық қауіпсіздігіне тікелей қауіп төнуде. Бұл мәселе тек Қазақстан үшін ғана емес, бүкіл әлем қауымдастығы үшін өзекті болып отыр.

Осыған байланысты Түркістан облысы полиция департаментінде интернет-алаяқтықтың алдын алу және оған қарсы іс-қимыл бойынша арнайы жедел кеңес өтті. Кеңес бейнебайланыс арқылы ұйымдастырылып, оған облыстың барлық қала-аудандық полиция бөлімдерінің басшылары мен учаскелік полиция инспекторлары қатысты. Кеңесті облыстық полиция департаменті бастығының бірінші орынбасары, полиция полковнигі Арман Бейсенбаев өткізді.

Қылмыс түрлерінің жаңа форматтары

Кеңес барысында интернет-алаяқтықтың түрлері мен себептері кеңінен талқыланды. Соңғы жылдары елімізде әсіресе мынадай алаяқтық тәсілдер жиі тіркелуде:

• Банк қызметкері ретінде хабарласу: Алаяқтар азаматтарға өзін банк қызметкері ретінде таныстырып, есепшотынан қаражат шығару, аудару, несиені жабу секілді жалған ақпарат таратады.

• Онлайн саудадағы алаяқтық: Интернет-дүкендер мен жарнама сайттарында жалған тауарлар сату немесе алдын ала төлем алып, кейін хабарсыз кету.

• «Инвестициялық жобалар» және «жоғары табыс» уәделері: Жалған инвестициялық платформалар арқылы адамдардың ақшасын алдап алу.

• Жеке деректерді ұрлау (фишинг): Қолданушының банк картасы немесе жеке куәлік деректерін сұрап, арнайы сілтеме арқылы алдау.

• Мессенджерлер арқылы жасалатын алаяқтық: WhatsApp, Telegram арқылы «жақын дос», «туыс» атынан жазып, ақша сұрау.

Арман Бейсенбаев атап өткендей, мұндай қылмыстардың көбеюіне азаматтардың құқықтық сауаттылығының төмендігі, интернеттегі қауіпсіздік ережелерін елемеуі, және алаяқтардың технологияны жетік меңгеруі себеп болып отыр.

Қоғаммен байланыс – басты құрал

Кеңес барысында полиция қызметкерлері тек құқықтық шаралармен шектеліп қалмай, қоғаммен тығыз байланыс орнату қажеттігіне ерекше назар аударды. Атап айтқанда:

• Учаскелік полиция инспекторлары жергілікті тұрғындармен жеке кездесулер өткізіп, алаяқтықтың алдын алу бойынша түсіндіру жұмыстарын жүргізуі тиіс.

• БАҚ пен әлеуметтік желілерде профилактикалық бағыттағы ақпараттарды үнемі жариялау қажет.

• Әсіресе ауыл-аймақтарда интернет-алаяқтықтың формалары туралы қарапайым, түсінікті тілмен ақпарат беру маңызды.

Арман Бейсенбаев бұл тұрғыда құқық қорғау органдарының жұмысы тек жазалау емес, алдын алу, ескерту және сенімділік орнату екенін атап өтті.

Азаматтардың құқықтық сауаттылығы – басты қорғаныс

Кеңес барысында азаматтардың құқықтық сауаттылығын арттыру мәселесі де көтерілді. Себебі интернет-алаяқтардың арбауына көбіне егде жастағы кісілер, ауыл тұрғындары және цифрлық технологияларды енді ғана меңгеріп келе жатқан азаматтар түседі.

Осыған байланысты алдағы уақытта:

• Мектептер мен жоғары оқу орындарында киберқауіпсіздік негіздерін оқыту;

• Қоғамдық орындарда (ХҚКО, банктер, емханалар және т.б.) ақпараттық парақшалар тарату;

• Алаяқтық фактілері туралы нақты мысалдар арқылы түсіндіру жұмыстарын жүргізу жоспарлануда.

Құқықтық сауатты адам – өзінің ғана емес, айналасындағы азаматтардың да қауіпсіздігін қамтамасыз ете алатын тұлға. Сондықтан бұл бағыттағы жұмыс жүйелі әрі үздіксіз болуы тиіс.

Алаяқтықпен күрес – ІІМ-нің басым бағыттарының бірі

Кеңес қорытындысында интернет-алаяқтықпен күрес ішкі істер органдарының стратегиялық міндеттерінің бірі екені атап өтілді. Бұл ретте әрбір полиция қызметкерінің цифрлық қауіптерге қарсы тұру қабілетін арттыру, жедел әрекет ету дағдыларын жетілдіру және арнайы ІТ-мамандарды тарту қажеттігі көтерілді.

Сондай-ақ, алдағы уақытта:

• Цифрлық іздер арқылы қылмыскерлерді анықтау үшін заманауи технологияларды пайдалану;

• Қаржы мекемелерімен, байланыс операторларымен және әлеуметтік желі платформаларымен тығыз серіктестік орнату;

• Жедел іздестіру шараларын аумақтық және халықаралық деңгейде ұйымдастыру жоспарланған.

Интернет-алаяқтар жиі шетелден әрекет ететінін ескерсек, бұл күрес халықаралық серіктестіксіз нәтиже бермейді. Сондықтан Қазақстан ІІМ Интерпол және басқа да халықаралық ұйымдармен бірлесіп, бұл қылмыстарға қарсы тұру үшін ауқымды жұмыс жүргізіп келеді.

Қорытынды

Интернет-алаяқтық – заманның жаңа сын-қатерлерінің бірі. Ол тек полицияның ғана емес, бүкіл қоғамның бірлескен әрекетін талап ететін мәселе. Түркістан облысында өткен кеңес – осындай ортақ жауапкершілікті сезіну мен нақты әрекетке көшуге бағытталған маңызды қадам.

Азаматтардың санасында қауіпсіздік мәдениетін қалыптастыру, цифрлық сауаттылықты арттыру, қоғаммен тұрақты диалог орнату – интернет-алаяқтықпен күрестің ең тиімді жолы. Полиция тарапынан қабылданып жатқан шаралар – бұл бағыттағы жұмыстың жүйелі әрі нәтижелі жүргізіліп жатқанын көрсетеді. Ең бастысы – әрбір азамат өз деректерін сақтауға жауапкершілікпен қарап, кез келген күмәнді жағдайда құқық қорғау органдарына хабарлауға дағдылануы қажет.