Қазіргі таңда Қазақстан қоғамының алдында тұрған маңызды әлеуметтік мәселелердің бірі — тұрмыстық зорлық-зомбылық пен әйелдер мен балаларға қатысты жасалатын агрессия актілері. Бұл тек қана құқық бұзушылық емес, адам құқығының, ар-намысы мен қадір-қасиетінің бұзылуы, қоғамдағы моральдық және рухани дағдарыстың көрінісі. Осыған байланысты мемлекет пен қоғам тарапынан зорлық-зомбылыққа қарсы нақты және жүйелі шаралар жүзеге асырылып келеді.

1. Жалпы жағдай және әлеуметтік-демографиялық ерекшеліктер

Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігі мен Бас прокуратурасының деректеріне сәйкес, жыл сайын елімізде 100 мыңнан астам азамат тұрмыстық зорлық-зомбылықтан зардап шегеді. Олардың басым бөлігі — әйелдер мен балалар. Түркістан облысында да бұл проблема өзекті болып отыр, әсіресе ауылдық жерлерде зорлық фактілері жасырын қалып жатады, себебі көптеген құрбандар құқық қорғау органдарына жүгінуге қорқады немесе қоғам тарапынан қолдау таппайды.

Тұрмыстық зорлық-зомбылықтың түрлері — физикалық, психологиялық, жыныстық және экономикалық қысым көрсету. Көп жағдайда ол отбасындағы тұрақты агрессия түрінде көрінеді. Ауылдық жерлерде әлеуметтік қолдаудың жеткіліксіздігі, экономикалық қиындықтар, дәстүрлі көзқарастар мен құқықтық сауаттың төмендігі бұл мәселені күрделендіре түседі.

2. Құқықтық және нормативтік база

Қазақстанда зорлық-зомбылықпен күрес «Тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу туралы» Заңмен және Қылмыстық кодекстің тиісті баптарымен реттеледі. 2024 жылы Қазақстанда заңнамаларға бірқатар маңызды өзгерістер енгізілді: мысалы, жеңіл дене жарақатын салу және ұрып-соғу қылмыс санатына ауыстырылды. Бұл жәбірленушіні қорғауға бағытталған үлкен қадам болды.

Қазіргі уақытта Түркістан облысында да осы өзгерістер аясында құқық қорғау органдары тұрмыстық зорлық-зомбылық фактілеріне дереу әрекет етіп, қорғау ұйғарымдарын қолдану және агрессорларды жауапкершілікке тарту жұмыстарын күшейткен.

3. Полиция мен ішкі істер органдарының жұмысы

Түркістан облысы Полиция департаменті жанынан «жергілікті полиция қызметі» құрамында тұрмыстық зорлық-зомбылықпен күрес бөлімдері жұмыс істейді. Арнайы әйел инспекторлары қызмет атқарады. Олар отбасылық қатынастарда құқық бұзушылықтарды анықтап, жәбірленушілерге жедел көмек көрсетуге жауапты.

2024 жылы өңірде 7000-нан астам тұрмыстық жанжал бойынша арыз тіркелген. Оның ішінде 1000-ға жуық жағдайда қорғау ұйғарымдары шығарылып, агрессорларға қатысты арнайы шектеу шаралары қолданылған.

Сонымен қатар, «102» желісімен қатар, зорлық-зомбылық құрбандары үшін анонимді көмек желілері мен WhatsApp-боттар іске қосылып жатыр. Бұл жәбірленушілердің құқық қорғау органдарына тікелей хабарласуын жеңілдетуде.

4. Әйелдер мен балаларды қорғау орталықтары

Түркістан облысында «Дағдарыс орталығы» сынды ұйымдар жұмыс істейді. Мұндай орталықтарда:

• уақытша баспана;

• психологиялық көмек;

• құқықтық кеңес беру;

• әлеуметтік қолдау шаралары ұсынылады.

2023-2024 жылдар аралығында Түркістан облысында зорлық-зомбылықтан зардап шеккен 200-ден астам әйел мен бала осы орталықтарға жүгінген. Көп жағдайда бұл орталықтар жәбірленушінің қауіпсіздігін қамтамасыз етіп, оны қоғамға қайта бейімдеуге көмектеседі.

5. Ақпараттық-түсіндіру және білім беру жұмыстары

Зорлық-зомбылықпен күресте құқықтық сауаттылық пен мәдениетті көтеру — ең маңызды бағыттардың бірі. Осы орайда Түркістан облысында:

• мектептерде және колледждерде «зорлық-зомбылыққа жол жоқ» тақырыбындағы ашық сабақтар;

• ата-аналармен, мұғалімдермен кездесу;

• жергілікті телеарналар мен радиоларда арнайы бағдарламалар;

• әлеуметтік желілерде бейнежобалар мен роликтер жариялау шаралары қолға алынған.

Білім беру мекемелерінде психологтар, әлеуметтік педагогтар балалар мен жастар арасында агрессияның алдын алу, өзін-өзі құрметтеу және проблемаларды шешу мәдениетін үйретуге бағытталған жұмыстар жүргізеді.

6. Қоғамдық ұйымдар мен волонтерлердің рөлі

Түркістан облысында үкіметтік емес ұйымдар зорлық-зомбылықпен күресте белсенді рөл атқаруда. Олар:

• тренингтер;

• құқықтық кеңестер;

• көшпелі қабылдаулар;

• медиакампаниялар ұйымдастыруда.

Сонымен қатар, еріктілер тобы — жастар арасында зорлық-зомбылыққа қарсы көзқарас қалыптастыруға, әлеуметтік қолдауды қажет ететін топтарға көмек көрсетуге жұмылдырылған.

7. Жоспарлар мен болашақтағы міндеттер

2025 жылға қарай Қазақстан Үкіметі тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы күрестің жаңа ұлттық стратегиясын енгізуді жоспарлап отыр. Бұл стратегия аясында:

• заңнамалық реформалар жалғасады;

• әр өңірде жаңа дағдарыс орталықтары ашылады;

• жергілікті полиция мен әлеуметтік қызметтер арасындағы координация күшейтіледі;

• электронды бақылау құралдары енгізіледі (агрессорларға арналған білезіктер, қорғау бұйрығының бұзылуын автоматты тіркеу).

Түркістан облысы бұл бастамаларды алғашқы болып жүзеге асыруға дайын өңірлердің қатарында. Жергілікті билік халықпен кері байланысты күшейтіп, мәселені ашық талқылау арқылы шешуді мақсат етіп отыр.

Қорытынды

Зорлық-зомбылық — бұл тек отбасылық мәселе емес, бұл — бүкіл қоғамның дерті. Түркістан облысында бұл мәселені шешу бағытында кешенді әрі жүйелі жұмыстар жүргізілуде: құқық қорғау органдарының тиімді жұмысы, дағдарыс орталықтарының қызметі, білім беру жүйесіндегі тәрбие шаралары және қоғамдық ұйымдардың белсенділігі зорлық-зомбылықтың алдын алуға айтарлықтай әсер етуде.

Болашақта бұл бағыттағы жұмысты одан әрі күшейту, заңнамалық шараларды жетілдіру, халықтың құқықтық сауаттылығын арттыру және зорлық-зомбылыққа «нөлдік төзімділік» қағидатын енгізу — басты мақсат болып қала береді.